Asfalt işləri

Asfalt işləri müasir infrastrukturun ən vacib hissələrindən biri olaraq həm şəhər mühitində, həm də fərdi ərazilərdə rahatlığın və təhlükəsizliyin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Yolların, həyətlərin, istehsalat və sənaye sahələrinin funksional şəkildə istifadə oluna bilməsi məhz keyfiyyətli asfalt örtüyündən asılıdır.
Düzgün tətbiq olunmuş asfalt örtüyü nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsiz hərəkətinə şərait yaradır, səthin hamar və bərabər olmasına görə avtomobilin təkərlərinə zərər vermir, həmçinin səs-küyü azaltdığı üçün şəhər mühitində daha komfortlu atmosfer formalaşdırır. Həm dövlət, həm də özəl sektor səviyyəsində asfalt işlərinə olan tələbat son illərdə xeyli artmışdır.
Çünki keyfiyyətli asfalt, düzgün texnika və peşəkar usta işi ilə icra edildikdə uzun illər ərzində heç bir çat, çökmə və deformasiya yaratmadan istifadəyə yararlı olur. Asfalt örtüyünün davamlılığı həm material seçimi, həm də tətbiq texnologiyasından asılıdır və bu sahədə hər mərhələ dəqiqlik tələb edir.
Asfalt bitum, çınqıl, qum və müxtəlif mineral qarışıqların xüsusi nisbətdə birləşməsindən hazırlanan, yüksək davamlılığa malik yol örtüyü materialıdır. Onun əsas xüsusiyyəti həm elastik, həm də möhkəm olmasıdır. Bu da onu həm yol inşaatında, həm də məişət və sənaye sahələrinin abadlaşdırılmasında uyğun seçimə çevirir.
Asfaltın tərkibindəki bitum qarışığın bağlayıcı funksiyasını yerinə yetirir, çınqıl və mineral daşlar isə örtüyün möhkəmliyini artırır. Bu materialın geniş istifadə olunmasının ən böyük səbəbi həm iqtisadi baxımdan sərfəli olması, həm də temperatur dəyişikliklərinə, təzyiqə, yüklənməyə və daim dəyişən hava şəraitinə davam gətirməsidir.
Bu məqalədə asfalt işlərinin mərhələlərini, növlərini, istifadə sahələrini, qiymət amillərini, tez-tez edilən səhvləri və USTASI.AZ saytında peşəkar ustalar vasitəsilə düzgün asfalt seçiminin üstünlüklərini öyrənəcəksiniz.

Asfalt növləri

Asfalt işlərində istifadə olunan materialın növü yerinə yetiriləcək sahənin xüsusiyyətləri, yükdaşıma qabiliyyəti, hava şəraiti və istifadə məqsədi ilə sıx bağlıdır. Müxtəlif asfalt növləri öz tərkibi, tətbiq texnikası və davamlılığı ilə fərqlənir. Hər birinin istifadə olunduğu spesifik sahələr mövcuddur. Düzgün asfalt növünün seçilməsi həm uzunömürlü yol örtüyü əldə etmək, həm də əlavə təmir xərclərinin qarşısını almaq üçün vacibdir. Bu səbəbdən tikinti və abadlıq işlərində istifadə ediləcək asfalt növünün xüsusiyyətləri barədə ətraflı məlumat sahibi olmaq lazımdır. Həm yol infrastrukturu, həm də həyət, parkinq və sənaye sahələrinin asfaltlanmasında məqsədəuyğun növ seçmək nəticəyə müsbət təsir göstərir.

İsti asfalt

İsti asfalt ən geniş istifadə olunan asfalt növüdür və ən yüksək davamlılığı təmin edən material hesab olunur. Bu asfalt növü bitum, çınqıl və mineral qarışığın xüsusi istiliklə 140–170°C temperaturda hazırlanması ilə əldə edilir. Yüksək temperatur səbəbindən qarışıq sahəyə isti şəkildə tökülür. Bu da onun səthə möhkəm yapışmasına imkan yaradır. İsti asfalt həm yüksək yüklənməyə, həm də intensiv hərəkətə davam gətirir. Bu səbəbdən magistral yollar, şəhər küçələri, böyük parkinqlər, sənaye əraziləri və həyətyanı sahələrdə geniş tətbiq olunur. Bu növ asfalt düzgün texnika ilə töküldükdə hamar səth yaradır. Çatlama və çökmə ehtimalını minimuma endirir və qış-yay temperatur dəyişikliklərinə qarşı uzun müddət dayanıqlılıq göstərir. İsti asfaltın ən böyük üstünlüklərindən biri odur ki, geniş ərazilərdə qısa zamanda vahid, bərk və yüksək keyfiyyətli örtük yaratmaq mümkündür. Bu səbəbdən həm dövlət, həm də fərdi tikinti layihələrində ən çox seçilən asfalt növüdür.

Soyuq asfalt

Soyuq asfalt adətən kiçik təmir işləri üçün istifadə olunan praktiki və əlçatan materialdır. İsti asfalt qədər yüksək temperatur tələb etməməsi ilə seçilir. Bu asfalt növü kisələrdə satılır və tətbiqi çox sadə olduğu üçün hər mövsüm istifadə oluna bilir. Soyuq asfalt çökəkliklərin, xırda çatların, kiçik çalaların və kommunal işlərdən sonra yaranan boşluqların operativ şəkildə doldurulması üçün uyğun seçimdir. Onu tətbiq etmək üçün ağır texnika tələb olunmur, sadəcə sahənin təmizlənməsi və materialın çuxura tökülüb sıxılması kifayətdir. Buna görə də təcili və qisamüddətli təmir tələb edən sahələrdə ən çox məhz bu növ asfalt istifadə olunur. Soyuq asfalt uzunmüddətli yol örtüyü təşkil etməsə də, gündəlik istifadə üçün praktik və sərfəli variantdır. Xüsusən də avtomobil yollarında qəfil yaranan çalaların təsirsiz hala gətirilməsi üçün həll hesab edilir.

Qara örtük və digər növlər

Qara örtük və digər müasir asfalt növləri həm funksional, həm də dekorativ məqsədlər üçün nəzərdə tutulur. Əsasən səthin daha mükəmməl görünməsi, tozlanmanın azalması və mövcud asfaltın əlavə qoruyucu qat ilə gücləndirilməsi üçün istifadə edilir. Qara örtük bitum əsaslı maye materialdır və asfaltın üzərinə tətbiq olunaraq səthin həm rəngini təravətləndirir, həm də suya və hava təsirlərinə qarşı davamlılığını artırır. Bu növ daha çox həyət və piyada yollarında, parklarda, bağlarda, idman meydançalarında və estetik görüntünün vacib olduğu ərazilərdə seçilir. Digər müasir asfalt növlərinə polimerlə gücləndirilmiş asfalt, rəngli asfalt və xüsusi texniki tərkibli asfaltlar daxildir. Polimerlə gücləndirilmiş asfalt yüksək elastikliyə malik olduğu üçün intensiv hərəkət olan yollarda və ağır yük maşınlarının keçdiyi ərazilərdə istifadə edilir. Rəngli asfalt isə velosiped yolları, idman meydançaları, park zonaları və turizm ərazilərində özünəməxsus görünüş yaratmaq üçün seçilir. Bu növlər estetik, funksional və texniki baxımdan geniş imkanlar təqdim edir və sahənin tələblərinə uyğun həll hesab olunur.

Asfalt işləri xidməti

Asfalt işləri sadəcə isti qarışığın sahəyə tökülməsi ilə məhdudlaşmır. Bu proses bir-birini tamamlayan və hər biri yüksək peşəkarlıq tələb edən mərhələlərdən ibarətdir. Hər addım düzgün icra edilmədikdə nəticə qısa müddətdə çatlama, dağılma və səthin çökməsi kimi problemlərlə üzləşə bilər. Buna görə də asfaltlaşdırma prosesi yalnız təcrübəli ustalar və müasir texnika ilə həyata keçirilməlidir.

Sahənin hazırlanması

Sahənin hazırlanması asfalt işlərinin təməl mərhələsidir və keyfiyyətli nəticənin birbaşa göstəricisidir. İlk olaraq ərazi tam təmizlənir, köhnə asfalt varsa frezə texnikası ilə qaldırılır. Torpaq bərkidilir, çökəkliklər doldurulur. Lazımi yamaclar və sloplar verilir ki, yağış suyu səthdə qalmasın. Bu mərhələdə edilən kiçik bir səhv belə sonradan asfaltın çatlamasına və su yığılmasına səbəb olur. Sahənin ölçüləri dəqiq şəkildə müəyyən olunur və əvvəlcədən planlaşdırılan qalınlığa uyğun hazırlıq aparılır.

Əsas qatın formalaşdırılması

Asfaltın uzunömürlü olması üçün ən vacib mərhələlərdən biri də əsas qatın düzgün formalaşdırılmasıdır. Bu mərhələdə çınqıl, qum və digər materiallardan ibarət alt qat sahəyə sərilir. Silindr texnikası ilə qat-qat sıxılaraq bərkidilir. Əsas qat nə qədər möhkəm olarsa, asfalt örtüyünün davamlılığı bir o qədər yüksək olur. Bu mərhələ yolun çəkisi, hərəkət həcmi və istifadə olunacaq asfaltın növünə uyğun tənzimlənir. Möhkəm alt qat olmadan asfalt qısa müddətdə deformasiyaya uğrayır.

Asfaltın tökülməsi

Asfaltın tökülməsi xüsusi istiliklə qarışdırılmış asfalt qatığının sahəyə gətirilməsi və yayılması mərhələsidir. Qarışıq mikser maşınlarında 140–170°C temperaturda saxlanılır və isti halda sahəyə tökülür. Bu zaman asfalt paylayıcı texnika vasitəsilə səthə bərabər şəkildə yayılır. Bu proses zamanı həm sürət, həm də temperatur çox önəmlidir. Asfalt soyumadan düzgün yayılmalı, səthin hər hissəsinə eyni qalınlıqda tətbiq edilməlidir. Peşəkar ustalar bu mərhələdə diqqətli iş apararaq səthin heç bir boşluq və dalğa yaratmadan yayılmasına nəzarət edir.

Sıxılma və hamarlama prosesi

Sıxılma və hamarlama asfalt işlərinin ən kritik hissələrindən biridir. Bu mərhələdə silindr texnikası müxtəlif çəki və ölçülərdə ardıcıl şəkildə asfaltın üzərində hərəkət edərək səthi sıxır. Məqsəd asfaltın daxilində hava boşluqlarının minimuma endirilməsi və tam bərkidilməsidir. Bu zaman həm temperatur, həm də silindr keçiriciliyinin sayı nəzərə alınır. Yaxşı sıxılmayan asfalt bir neçə aydan sonra çatlamağa başlayır. Hamarlama isə səthin estetik və funksional olaraq tam uyğun olmasını təmin edir.

Son yoxlama və təhvil

Bütün mərhələlər tamamlandıqdan sonra ustalar son yoxlama aparır. Səthin hamarlığı, örtüyün qalınlığı, suyun axma istiqamətinin düzgünlüyü və asfaltın sıxlığı yoxlanılır. Daha sonra obyekt sifarişçiyə tam şəkildə təhvil verilir. Bu mərhələ həm də zəmanət müddətinin başlayacağı mərhələdir. Keyfiyyətli icra olunmuş asfalt işləri uzun illər ərzində heç bir problem yaratmadan istifadə oluna bilər.

Asfalt işləri qiymətləri

Asfalt işlərinin qiyməti sabit rəqəmdən ibarət deyil və bir çox amillərə görə dəyişir. Hər bir ərazi fərqli xüsusiyyətlərə malik olduğundan, görüləcək işin ümumi dəyəri də həmin xüsusiyyətlərə uyğun hesablanır. Sahənin ölçüsü, torpaq qatının möhkəmliyi, seçilən asfalt növü, istifadə ediləcək texnika, mövsüm və əlavə xidmətlər yekun qiymətə birbaşa təsir edir. Qiymətin formalaşması üçün ilk olaraq sahənin peşəkar usta tərəfindən yerində qiymətləndirilməsi vacibdir. Çünki bəzi sahələrdə torpaq qatının möhkəmləndirilməsinə ehtiyac olur, bəzilərində isə sadəcə final asfalt qatı kifayət edir. Asfalt işləri üçün birdəfəlik qiymət söyləmək mümkün deyil; ən doğru hesablamanı yalnız texniki baxışdan sonra almaq olar. Ümumilikdə asfalt işləri digər yol və səth örtüyü alternativləri ilə müqayisədə daha münasib qiymətə başa gəlir.

Kv.m üzrə qiymət aralığı

Asfalt işlərinin qiyməti əsasən kvadrat metr ilə hesablanır və bu hesablamada sahənin təyinatı, asfaltın qalınlığı və material tərkibi əsas rol oynayır. USTASI.AZ saytında standart sahələr üçün təyin edilən 10–18 AZN/m² qiymət aralığı əsasən həyətyanı sahələr, kiçik parkinqlər, bağ yolları və yüngül yük hərəkəti olan ərazilər üçün nəzərdə tutulur. Bu ərazilərdə asfaltın qalınlığı nisbətən orta səviyyədə olur və standart alt qat kifayət edir. Yük maşınlarının hərəkəti, ağır texnika və ya böyük nəqliyyat axını olan yerlərdə isə daha möhkəm asfalt qatına ehtiyac olur. 18–25 AZN/m² qiymət aralığı sənaye zonaları, böyük parkinqlər, obyekt girişləri və magistral yollar üçün tətbiq olunur. Bu kateqoriyaya daxil olan işlərdə həm daha qalın asfalt qatı istifadə edilir, həm də alt qatın möhkəmləndirilməsi üçün əlavə material tələb olunur. Qiymət aralığının fərqli olmasının səbəbi hem material miqdarının, hem də texniki işlərin daha çox olmasından qaynaqlanır. Usta və texnikanın dərəcəsi də bəzən qiymətə müəyyən təsir edə bilir.

Sahənin vəziyyətinə görə qiymət

Asfalt işlərində qiymətə təsir edən ən mühüm amillərdən biri sahənin mövcud vəziyyətidir. Əgər torpaq zəifdirsə, boş qatlar varsa, səthdə çox sayda çökəklik mövcuddursa və ya yamac balansı pozulubsa, asfaltlanmadan əvvəl sahənin ciddi şəkildə hazırlanması tələb olunur. Bu hazırlıq işlərinə torpağın qazılıb çıxarılması, çınqıl və qum qatının əlavə edilməsi, səthin tam bərkidilməsi və xüsusi texnika ilə sıxılması daxildir. Bəzi hallarda drenaj kanalları və su axını üçün yamaclar da yenidən formalaşdırılmalıdır. Bütün bu işlərin görülməsi asfaltın ömrünü uzatmaq və səthin sonradan çatlamasından qorumaq üçün vacibdir. Əgər bu hazırlıq mərhələsi düzgün aparılmazsa, ən keyfiyyətli asfalt belə uzun müddət davam gətirmir və tez bir zamanda zədələnir. Buna görə də zəif torpaq olan sahələrdə işin dəyəri artır.

Əlavə xidmətlərin qiymətə təsiri

Asfalt işlərində qiymət yalnız asfaltın tökülməsi ilə məhdudlaşmır. Bir çox sahalarda əlavə xidmətlər zəruri olur. Bu xidmətlər ümumi işin dəyərinə təsir edir. Kənarların bərkidilməsi, beton bordürlərin quraşdırılması, səthin qara örtüklə möhkəmləndirilməsi, drenaj sisteminin yaradılması və su axını üçün xüsusi yamacların düzəldilməsi ən çox tələb olunan əlavə xidmətlərdəndir. Məsələn, drenaj sistemi olmadan asfaltın üzərində su yığılacaq və bu da qatın tez bir zamanda çatlamasına, qopmasına və çökməsinə səbəb olacaq. Buna görə də bəzi sahələrdə drenaj sistemi mütləq şəkildə quraşdırılır. Asfaltın kənarlarının bərkidilməsi onun uzun müddət deformasiyaya uğramadan qalmasına şərait yaradır. Bu cür xidmətlər üçün istifadə olunan materialların növü, miqdarı və texnika sayının artırılması ümumi qiymətin yüksəlməsinə səbəb olur.

Asfalt işlərində tez-tez edilən səhvlər

Asfalt işləri yüksək dəqiqlik, düzgün texnologiya və keyfiyyətli material tələb edən bir prosesdir. Kiçik görünən səhvlər belə son nəticədə asfalt örtüyünün qısa müddətdə sıradan çıxmasına, səthdə çatların, çökmələrin və su yığılmalarının yaranmasına səbəb ola bilər. Bu səhvlər həm əlavə xərclər yaradır, həm də məkanın ümumi görünüşünə və funksionallığına mənfi təsir göstərir. Buna görə də asfalt işlərində hansı səhvlərin daha çox baş verdiyini, onların səbəblərini və qarşısını alma yollarını bilmək vacibdir. Peşəkar ustaların bu sahədə ən çox diqqət yetirdiyi məqamlar məhz bu səhvlərin minimuma endirilməsi və asfaltın uzunömürlü olmasıdır. Doğru material seçimi, sahənin düzgün hazırlanması, səthin texniki qaydalara uyğun bərkidilməsi və tökülən qatın yüksək keyfiyyətli şəkildə tamamlanması asfaltın ömrünü əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

Keyfiyyətsiz qatın tökülməsi

Asfalt işlərində ən çox rast gəlinən səhvlərdən biri keyfiyyətsiz qatın tökülməsidir və bu problem birbaşa ucuz və zəif materiallardan istifadə edilməsi ilə bağlıdır. Bəzi ustalar və ya təşkilatlar maliyyəti azaltmaq üçün bitumun tərkibini azaldır, çınqılın daha ucuz variantlarını seçir və ya asfalt qarışığını lazımi temperaturda hazırlamadan sahəyə tökür. Bu kimi hallar asfaltın daxili strukturunu zəiflədir və nəticədə səth qısa müddətdə çatlayır. Boşluqlar yaranır və asfalt bir neçə ay içində çökməyə başlayır. Keyfiyyətsiz qat həmçinin temperatur dəyişikliyinə və nəqliyyat yükünə davam gətirmir. Bu cür problemlərin qarşısını almağın yeganə yolu yüksək keyfiyyətli bitumdan, düzgün nisbətli qarışıqlardan və sertifikatlı materiallardan istifadə etməkdir. Peşəkar ustalar asfaltın hər qatının normativə uyğun qalınlıqda və düzgün bərkidilmiş şəkildə işləndiyinə əmin olur.

Səthin düzgün hamarlanmaması

Asfaltın düzgün hamarlanması işin ən kritik mərhələlərindən biridir. Bu mərhələdə edilən kiçik bir səhv belə sonradan ciddi problemlər yaradır. Səthin hamarlanması düzgün aparılmadıqda yağış və qar suları sahənin üzərində toplanır. Gölməçələr yaranır və asfaltın alt qatına sızaraq örtüyün strukturunu zədələyir. Nəticədə asfaltın bərkimə prosesi pozulur və qısa müddətdə çuxurlar, dalğalar və çökmələr əmələ gəlir. Bunun qarşısını almaq üçün səhdin yamacları çox dəqiq hesablanmalı, su axını üçün lazım olan bucaq düzgün verilməlidir. Texnikanın iş prinsipi peşəkar usta tərəfindən idarə olunmazsa, hamarlama zamanı səthdə mikrodalğalar və boşluqlar qalır. Silindr texnikası ilə ardıcıl və zolaq-zolaq işləmə metodu tətbiq olunmalı, asfalt soyumadan səthin tam bərkidilməsi təmin edilməlidir.

Zəif material istifadəsi

Asfaltın tərkibində istifadə olunan bitumun keyfiyyəti onun uzunömürlülüyünü müəyyən edən əsas faktorlardan biridir. Bitum aşağı keyfiyyətli olduqda asfalt elastikliyini itirir, hava dəyişikliyinə dözümsüz olur və xüsusilə yay-qış temperatur dəyişmələrində tez çatlayır. Çınqılın və mineral qarışıqların keyfiyyətsiz olması asfalt qatının bərkilyində problem yaradır. Zəif materiallardan istifadə edildikdə asfalt içində boşluqlar artır, səthin bərkliyi azalır və minimum yüklənmədə belə deformasiya baş verir. Bunun qarşısını almaq üçün yalnız yüksək keyfiyyət standartlarına uyğun materiallardan istifadə edilməli, qarışıq normativ göstəricilərlə hazırlanmalıdır. Peşəkar ustalar materialın sertifikatını, nisbətlərini və qarışığın temperaturunu ciddi şəkildə izləyir. Material seçimi mərhələsində edilən düzgün qərar asfaltın 5–10 il daha uzun müddət zədələnmədən qalmasını təmin edə bilir.